Psycholoog Ellen Langer, verbonden aan Yale University, bedacht de term illusion of control. Controle-illusie dus. Hiermee doelt ze op onze hersendwaling dat we controle over zaken denken te hebben terwijl dat in werkelijkheid helemaal niet zo is. We schijnen dit nodig te hebben in het dagelijks leven. Daarin worden we immers geconfronteerd met vervelende oncontroleerbare zaken als andermans gedrag, onverwachte regenbuien en drukte in het verkeer. We zoeken geruststelling en comfort. En dus controle. ‘Goedaardige deceptie’ noemen Amerikaanse onderzoekers dit ook wel. Zo maken digitale camera’s een nepgeluid om ons gerust te stellen.
Het wemelt van de voorbeelden van zogenaamde placebo-knoppen. Een bekend voorbeeld is de knop in de lift. De sluit-de-deur-knoppen zijn er alleen voor de show. Toch drukken alle gehaaste passagiers erop. Het maakt ons rustiger. Het schijnt dat de oversteekknoppen voor fietsers, waar ik in Amsterdam dagelijks op druk, ook niet meer zijn dan een ‘verlosknop’: ze zijn niet bedoeld om mijn wachttijd in te korten, maar om mij rustig te houden.
Ik schrijf deze woorden kort na de verbazingwekkende verkiezingsoverwinning van Donald Trump in Amerika. Het is onzeker wat hij nu gaat doen. Zijn overwinning heeft een verdeeld Amerika blootgelegd en veel maatschappelijke pijn is aan de oppervlakte gekomen. Zijn campagnebeloftes waren extravagant en weinig realistisch. Trump heeft grote veranderingen beloofd. Hoewel een leider veel invloed kan hebben op de cultuur van een land, is radicale verandering lastiger dan politici ons doorgaans voorspiegelen.
Het echte leven laat zich niet zomaar wijzigen door een druk op de knop. De kans dat vier jaar Trump uitdraaien op een diepe teleurstelling is dan ook levensgroot. De jaren zullen ons leren of het indrukken van de Trumpknop een controle-illusie is geweest.
Toen ik begin oktober aantrad als nieuwe directeur van VSO begon mijn missie om onze impact en relevantie te vergroten. Zowel in Nederland als in de landen in Afrika en Azië waar onze vakdeskundigen actief zijn. Dergelijke verandering heeft tijd en energie nodig. Als relatieve buitenstaander moest ik snel up to speed raken. Mijn eerste zes weken waren aldus energiek en bijzonder. De rode draad in mijn (werkende) leven is mijn inzet voor de publieke zaak en het verbinden van politiek, bedrijfsleven en NGO’s. Dat wil ik ook bij VSO doen, zonder de illusie te hebben dat ik controle heb over de uitkomst. Ook hier geldt: er is geen kant-en-klare oplossing, niet één druk op de knop die verlossing biedt. Maar als we ons goed weten te positioneren op het snijvlak van ontwikkelingssamenwerking en ondernemerschap ben ik ervan overtuigd dat de potentie van VSO tot volle wasdom zal komen.
Hier de link naar de originele post op de VSO website
DANIEL PEPIJN VAN DIJK 