David Hume zei het al: de praktische reden alleen is niet voldoende om mensen moreel te motiveren. Feiten moeten beleefd worden. Voor we ergens over gaan nadenken, moet het ons eerst wat kunnen schelen.
Vanuit Hume zijn we snel bij fake news, dat zo onweerstaanbaar is omdat het bevestigt wat we toch al voelden. “Zie je wel!”
Dit is een prettig lezend essay, hoewel weinig opzienbarend. Heijne legt uit dat de menselijke neiging tot sensatie en emotie schade aanricht, en dat als we ons zou laten leiden door feiten en rede de wereld er beter uit zou zien. Maar ja, we geloven nou immers de feiten die bij ons wereldbeeld passen. En zijn op die manier rijp voor charlatans en populisten die, gewapend met de kanonnen van de social media, ons voor hun karretje spannen.
Grote schuldige is in de ogen van van Heijne, het maatschappelijk vacuüm dat is ontstaan door de overwinning van het liberale wereldbeeld : er is geen ruimte meer voor een radicaal ander wereldbeeld. De bestuurlijke elite zorgt ervoor dat de deksel op de pot van alternatieven stevig dicht blijft. Het debat is dood. Elitekritiek is hiermee kritiek op het liberalisme .
Die kritiek is niet nieuw. Er is echter een scherpere variant bijgekomen: de wens het liberalisme niet te hervormen, maar haar te vernietigen. En dan wordt het gevaarlijk. Dan verliezen we ons mens-zijn.
De oplossing zou zijn; opnieuw werken aan samenhang, gesteund door een gezamenlijke visie op toekomst. In navolging van Jezus, Ghandi en MLK, zouden we weer in staat moeten zijn betrokkenheid bij de ander te voelen. Leren om tegen je eigenbelang in te denken. Pas als we dat weer kunnen opbrengen keren we terug bij wat het betekent om mens te zijn.
Verbeelding, geen inbeelding.
Mens/Onmens, Bas Heijne, 2020
DANIEL PEPIJN VAN DIJK 