Het gelijk van Yanis

Meteen aan het begin van deze politieke memoires maakt de Griekse oud-minister van Financiën Yanis Varoufakis duidelijk hoe hij zichzelf ziet: als een outsider in gevecht met de bureaucratische insiders. Met als inzet: de toekomst van zijn land.

Dit onderscheid leent hij van Larry Summers, die hem tijdens een nachtelijk ontmoeting in een bar in Washington de keuze voorgelegd zou hebben: ben je een insider, die macht vergaard door zich de regels te houden of ben je de outsider, zonder macht maar met de vrijheid te zeggen wat je wilt?
Varoufakis kiest de positie van politiek outsider.  Dat is zijn karakter. En dat zal hem uiteindelijk opbreken.

Zijn analyse van de staat van Griekenland is in lijn met de mainstream: Griekenland is failliet, er heerst een slechte financiële cultuur en moet heel snel hervormen. In de oplossing hiervoor verschilt hij radicaal van mening met de insiders. Hij noemt de zogenaamde trojka (EU, ECB en IMF) misdadig, omdat ze extra schulden oplegt onder het mom van de bailout, die louter gebruikt wordt om Duitse en Franse banken terug te betalen. Dit ten koste van de Griekse belastingbetaler.
Hij weet de positie van zijn nieuwe politieke thuis Syriza te bepalen: Griekenland heeft  herstructurering van schulden nodig. Niets is immers erger dan onder juk van bezuinigingen te moeten leven (de bailout leidt tot depressie). En mocht dat niet lukken, dan moet Griekenland bereid zijn de euro te verlaten. Dat is altijd beter dan onder het bewind van ‘de instituties’ te leven. Dit is ook het pact dat hij met premier Tsipras sluit meteen na de grote verkiezingswinst: als schuldsanering geen optie blijkt, buigen we niet voor  dreigementen en stappen we uit de euro. Hij stelt daar ook een plan voor op, incluis de invoering van een nieuwe munt.

En daarmee begint zijn avontuur. Varoufakis weet het erg spannend op te schrijven, de weergaven van zijn gesprekken met mensen als Draghi, Lagarde, Macron en Schäuble zijn opzienbarend, maar een ding ontbreekt geheel: zelfreflectie. Yanis heeft helemaal niets fout gedaan. Hij is een moderne Robin Hood, een reïncarnatie van Odysseus, die rijdend op zijn motor en met de steun van het volk de Europese elite een lesje zal leren.

Dit boek schreeuwt on een weerwoord. Alleen al  uit democratisch oogpunt – het afleggen van verantwoording aan de kiezer – zouden de hoofdrolspelers uit dit Griekse drama hun bevindingen en analyse aan het papier moeten toevertrouwen. Ik kan me zo voorstellen dat Jeroen Dijsselbloem hier zelf ook behoefte aan heeft. Varoufakis zet hem immers neer als een rigide ambtenaar, die niet opgewassen is tegen de held Yanis. De voorzitter van de Eurogroep wordt beschreven als een door de regels geobsedeerde technocraat, die doet wat Schäuble hem opdraagt.
Met geslepen messen effent Varoufakis ook in eigen land heel wat rekeningen. De president van de Centrale Bank, de voorzitter van de Economisch Raad: laffe verraders.

Over het IMF is Varoufakis milder. Het IMF is de vreemde eend in de bijt en wat ongelukkig over zijn positie in de trojka. Erbij bijgehaald om het programma niet alleen Europees te maken, laat Varoufakis IMF-chef Lagarde zeggen dat ze zijn analyse deelt dat schuldherstructurering de enige realistische oplossing is. Dat zien we nu, twee jaar later, overigens ook terug in papers die het IMF publiceert over deze kwestie.
Lagarde lijkt echter een uitzondering. De meeste ministers en eurocommissarissen zeggen alle steun toe als ze hem persoonlijk spreken, maar laten Varoufakis publiekelijk vallen. Dit geldt opvallend genoeg met name voor de sociaaldemocratische leiders. Al heeft maar de helft van deze door Varoufakis beschreven (en op zijn telefoon opgenomen) gesprekken echt op deze manier plaatsgevonden, dan zijn ze de zoveelste bevestiging dat velen in de politiek een privé mening hebben die afwijkt van wat ze publiekelijk uiten. Dit cynisme, dit gebrek aan daadkracht en authenticiteit, is wat bijvoorbeeld Hillary Clinton de kop heeft gekost in haar verloren race tegen Trump. Kiezers ruiken dat.
Technocraten hebben geen last van kiezers, wat  democratische controle des te belangrijker maakt. Een gigantische taak voor Europa.

Varoufakis wordt in zijn onderhandeling met de trojka bijgestaan door economen als Jeffrey Sachs, die stelt dat hij in zijn loopbaan nog nooit zulke halsstarrige types heeft meegemaakt als deze EU insiders. Deze steun geeft de Griekse minister intellectueel extra legitimiteit, maar lijkt niet te hebben bijgedragen aan een oplossing. Hij kan het niet verkroppen dat in de politiek, het hebben van goede argumenten voortkomend uit academische discussie, niet per se het beleid bepalen.
Merkel, en met haar vele andere Europese regeringleiders, hebben hun parlementen beloofd dat Griekenland de schulden zal terugbetalen. Dit zal dus gebeuren, ten koste van alles. Varoufakis suggereert dat voor Schäuble de Griekse casus nog een ander, hoger, doel dient: een kleinere, gedisciplineerde eurozone. Griekenland moet als afschrikwekkend voorbeeld dienen. Rigiditeit is koning. Zo zou Schäuble zelf erkennen dat de door trojka gehanteerd modellen niet de werkelijkheid representeren, zelfs slecht zijn. Maar dat hij er aan vast zal houden vanwege dat hogere doel.
Natuurlijk kan het ook zo zijn dat Varoufakis gewoon is overklast. We waren er niet bij.

Uiteindelijk stort Varoufakis’ bouwwerk in omdat Tsipras zich niet houdt aan hun pact, en hij ervoor kiest om met Merkel te blijven praten. Varoufakis kan zijn biezen pakken, na een naar alle maatstaven hell of a ride.  Hij is 162 dagen minister geweest en kan zich gaan richten op de aanklacht van hoogverraad die hem in Griekenland boven het hoofd hangt.
In Griekenland is ondertussen weinig veranderd. Het programma sleept zich voort, echte hervormingen komen niet van de grond.  Deze Griekse tragedie heeft in ieder geval een spannend, opzienbarend boek opgeleverd, dat een fascinerende inkijk geeft in de Europese machinaties. Nu graag het weerwoord.

Adults in the Room, my battle with Europe’s deep establisment – Yanis Varoufakis, Penguin Random House, 560 pp