Een beetje geïnformeerde krantenlezer zal niet steil achter overslaan van dit boek van Ruud Koopmans; zijn uiteenzetting over de crisis in de islamitische wereld overtuigt vooral door de feitelijke aanpak.
Die crisis is groot, en moslims zijn de grootste slachtoffers, zo laat Koopmans zien. De islamitische wereld (een geografisch zeer divers gebied, van Mali tot Pakistan) is op alle fronten tot stilstand gekomen. Zo is het voor de meesten geen prettige plek om te wonen. Democratie krijgt er geen voet aan de grond. Mensenrechten gelden doorgaans niet voor alle mensen. Door economische stilstand vervallen steeds meer mensen in armoede. Afwijkende geloofsovertuigingen worden slecht gepruimd. Niet zelden wordt dit alles in stand gehouden door een dictator.
Je moet een knalroze bril dragen om deze feiten niet als zorgwekkend te zien.
De belangrijkste oorzaak hiervan is de opkomst van het islamitisch, religieus fanatisme. Na de val van het Ottomaanse rijk werd de islamitische wereld “links en rechts ingehaald door de Westerse wereld – een wereld waar men eeuwenlang- en lange tijd met recht – op had neergekeken”. In de diagnose van fundamentalisten was dit het gevolg van het feit dat de islamitische wereld zich had afgekeerd van de ware islam. Hun oplossing; een terugkeer naar de zuivere leer. Deze aanpak stond haaks op die van seculiere leiders als Atatürk, Reza Shah en Nasser, die zich juist meer op het Westen oriënteerden.
Helaas kreeg, zo weten we nu, het fundamentalisme al snel de overhand.
Koopmans voert ons langs de stichting van de eerste islamitische republiek (Pakistan), het laatste onderzoek naar terrorisme, het probleem van cultuurrelativisme, de ellendige positie van de vrouw in grote delen van de wereld en de “sluier van onwetenheid” van Rawls.
Het boek blinkt niet uit door zijn soepele stijl (de academicus Koopmans?), maar is al met al een cijfermatig, rationeel betoog over een van de grote crises van onze tijd.
Ondanks dit sombere beeld, is Koopmans optimistisch en ziet mogelijkheden tot verandering. “Die historische erfenis hoeft de islam van het heden niet te determineren, maar ze doet dat wel als moslims het fundamentalistische idee volgen dat wat goed was voor de Profeet en de islamitische gemeenschap in de context van de zevende eeuw overal en voor alle tijden geldig is.”
Het is wel degelijk mogelijk de islam te verlossen van zijn fundamentalistische greep, mits we het probleem op waarde schatten en er serieus werk van maken. Dit boek lezen is een goed begin.
Het vervallen huis van de islam, Ruud Koopmans, Prometheus, 2019
DANIEL PEPIJN VAN DIJK 