Tegen het einde van het boek komt Pomerantsev tot de conclusie dat hij de vraag steeds op de verkeerde manier heeft gesteld. De vraag is niet waarom feiten tegenwoordig irrelevant zijn, maar waarom ze ooit relevant zijn geweest in het politieke debat.
Zijn antwoord: feiten zijn belangrijk als je iets aan het opbouwen bent; ze stellen je in staat om te beschrijven wat er gebeurt. Ten tijde van de Koude Oorlog wilden beide zijden laten zien dat ze beter waren. De beste manier was door middel van feiten.
Zoals bekend, bleef er na de Koude Oorlog nog maar éen politieke smaak over: vrije markt, vrijheid van beweging, etc. Politieke partijen vervielen in de rol van “manager” van dit proces. Weldra stortte de geschetste toekomstvisie in elkaar en met haar de behoefte aan feiten: Irak, burgeroorlogen, instabiliteit wereldwijd stonden haaks op de belofte van meer welvaart en welzijn. En toen kwam de genadeklap met de financiële crash van 2008. De vrije markt als brenger van overvloed voor miljoenen verloor haar geloofwaardigheid.
In zo’n context worden politici die show brengen, die zich wentelen in een anarchistische visie, die genieten van onzin spuien, aantrekkelijk. Trump is daar in de ogen van Pomerantsevs het voorbeeld van. Het is het genot van onzin, emotie, en woede vrij laten lopen.
Nostalgie naar vroeger is voor hen een belangrijke voedingsbodem. Hij citeert de Russisch-Amerikaanse filoloog Svetlana Boym die stelt dat de twintigste eeuw utopisch begon en eindige met een hang naar nostalgie. De 21ste eeuw wordt niet gekarakteriseerd door de zoektocht naar het nieuwe, maar gaat om profileren van die nostalgie.
This is Not Propoganda is een interessant, breed uitwaaierend boek, dat het persoonlijke verhaal van de auteur – zoon van Sovjetimmigranten – verweeft met meer gedegen onderzoek naar hoe de “waarheid” door dictators en vrijheidshaters wordt omgesmeed tot een wapen. We staan pas aan het begin.
Ondanks dat het niet overal even overtuigend is in zijn analyse en voorbeelden, biedt het boek een boeiende tour d’horizon van de post-truth wereld.
En het sowieso de winnaar van de prijs voor beste kaft van het jaar.
Peter Pomerantsev – This is not propaganda, 2019
DANIEL PEPIJN VAN DIJK 