Grenzen zijn filters, geen muren. Het lijkt slechts semantiek, maar in deze constatering ligt naar mijn mening een goed startpunt voor een oplossing voor het ingewikkelde debat over vluchteling en de grenzen van Europa. Landgrenzen hebben niet twee standen – dicht of open – maar geven een samenleving de kans om controle uit te oefenen, om keuzes te maken. En die keuzes zijn hard nodig.
Weer is Paul Scheffers bijdrage aan ons gepolariseerde debat nuchter, feitelijk en gedurfd. In dit lange essay (ca. 120 pagina’s) neemt hij de lezer aan de hand: op erudiete wijze pelt hij de belangrijkste argumenten, begrippen en posities in het vluchtelingendebat af. Hij concludeert dat we voor de keuze staan: of onbegrensde opvang tegen de prijs van maatschappelijke tweedeling of begrensde opvang met waarborg van burgerschap.
Hij wuift het veelgehoorde beroep op onmacht (grenzen sluiten dan wel controleren zou te moeilijk zijn) weg als onzinnig: als we willen kunnen we het. En we zouden het moeten willen; er staat veel op het spel. Vrijheid kan immers alleen bestaan als er ook sprake is van territoriale integriteit. Dit is niet per se een natiestaat, maar zonder begrenzing kan er geen sprake zijn van een open samenleving.
Scheffer wil niet af van de humanitaire waarden van Europa; integendeel, als waardengemeenschap zal Europa altijd genereus moeten blijven. Maar, juist om genereus te blijven hebben we grenzen nodig. Naast het bewaken van zijn buitengrenzen zou Europa ook intensiever moeten helpen de opvang in de regio beter te organiseren.
Er zijn grenzen aan wat we als land, en als samenleving, aankunnen en daar moeten we helder over zijn. Hij haalt de Duitse schrijver Hans Magnus Enzensberger aan: ‘Morele eisen die in geen verhouding staan tot mogelijkheden om te handelen, leiden er uiteindelijk toe dat de mensen aan wie deze eisen worden gesteld alle verantwoordelijkheid verre van zich werpen. Daarin ligt de kiem een barbarij die gemakkelijk kan overlopen in woede en agressie.”
Paul Scheffers pleidooi voor het “morele midden”, als tegenwicht aan de twee uitersten van helemaal open of helemaal dicht, is overtuigend en verdient gehoord te worden van Warschau tot Brussel.
DANIEL PEPIJN VAN DIJK 